آخرین مطالب
امکانات وب
درس یازدهم هم نشین
* مصاحبت با یک دوست خوب و شکیبا ، هم چون وزش نسیم دل انگیزی است که احساس آرامش و سبکی و صفای درون را در ما زنده می سازد.
معنی : هم نشین با دوستی خوب و صبور ، مانند ورزش باد ملایم و خوبی است که احساس آرامش و راحتی و پاکی درون را در ما شاداب می سازد.
لغت :مصاحبت : هم صحبتی ، هم نشینی / شکیبا : بردبار ، صبور / دل انگیز : خوب ، پسندیده / سبکی : راحتی ، آرامش / صفا : پاکی
آرایه :مصاحبت مانند وزش نسیم : تشبیه
بیت :
- دیدار یار غایب ف دانی چه ذوق دارد ؟ ابری که در بیابان بر تشنه ای ببارد
معنی : ایا می دانی ، دیدن یار غایب ، چقدر لذّت بخش است ؟ مانند ابری است که در بیابان بر انسان تشنه ای می بارد.
لغت : دیدار : دیدن ، ملاقات کردن / غایب : کسی که در جایی حضور ندارد. / ذوق : شوق و اشتیاق
آرایه : دیدار یار غایب به ابر مانند شده است. / تکرار « ر » و « ب » : نغمه حروف / ابر و باریدن » مراعات نظیر
نکته دستوری :
بیت از چهار جمله ، تشکیل شده است. ( بعد از ابری فعل « است » حذف شده )
* چه بسیارند کسانی که لاف دوستی می زنند ، امّا در حقیقت ، گرگانی در جامه ی میشان اند.
معنی : انسان های زیادی وجود دارند که بیهوده ، ادّعای دوستی می کنند ، امّا در حقیقت ، مانند گرگ های درنده هستند که خود را در لباس گوسفندان ، مهربان و دوست داشتنی ، نشان می دهند .
لغت : لاف زدن : ادّعای زیاده از حد ، بیهوده گویی ، خودستایی کردن / جامعه : لباس
آرایه : لاف زدن ، کنایه / گرگانی هستند : تشبیه / گرگان و میشان : تضاد / گرگانی در جامه ی میشان اند : کنایه
* از هم نشینی با بدان پرهیز کن که هم چون شمشیر برهنه ، ظاهرش زیبا و اثرش زشت است.
(ازامام جواد (ع)...)
معنی : از هم نشینی با انسان های بد دوری کن ، زیرا مانند شمشیری بی غلاف هستند که ظاهری زیبا دارند ، امّا نتیجه ی دوستی کردن با آن ها ، ناپسند و زشت است. ( شمشیر ، نتیجه اش ، قتل و خون ریزی است و انسان های بد کارهای زشت و ناپسند می کنند.)
آرایه : هم نشینی با بدان مانند شمشیر است : تشبیه / زشت و زیبا : تضاد
بیت :
- تا توانی می گریز از یار بد یار بد ، بدتر بود از مار بد
معنی : تلاش کن که از دوست بد دوری کنی زیرا ، دوست بد از مار ترسناک ، بدتر است.
آرایه : تکرار « ب » و « د » : واج آرایی / یار بد به مار مانند شده : تشبیه / یار و مار : جناس / بد و بد : تکرار
بیت :
- مار بد تنها تو را بر جان زند یار بد بر جان و بر ایمان زند
معنی : مار بد فقط ، جان تو را می گیرد و تو را نابود می کند ، اما یار بد علاوه بر جان تو ، ایمان و اعتقاد تو را هم از بین می برد.
آرایه : مار و یار : جناس / تکرار حرف « ب » : واج آرایی / جان و جان : تکرار
* بدان که هر کس صحبت و دوستی را نشاید بلکه باید که صحبت با کسی دارند که در وی سه خصلت بود : اول آن که عاقل بود که در صحبت احمق و نادان هیچ فایده نبود ؛ دوم آن نیکو خلق بود ، که در بدخو سلامت نبود ؛ سون آن که به صلاح بود ، که هر که به معصیت ، مصر بود از خدای نترسد و هر که از خدای نترسد ، بر وی اعتماد نبود.
معنی : آگاه باش که هر کسی شایسته دوستی و هم نشینی نیست ، بلکه شایسته است که با کسی هم نشین باشیم که دارای سه ویژگی باشد : اول آن که دانا باشد ، زیرا هم نشینی با انسان احمق و نادان هیچ سود و فایده ای ندارد ؛ دوم آن که ، خوش اخلاق باشد زیرا انسان بد اخلاق بیمار و ناراحت است ؛ سوم آن که درستکار و صالح باشد ، زیرا هر کسی که به گناه کردن اصرار دارد از خدا نمی ترسد و قابل اعتماد نیست.
لغت : صحبت : هم نشینی / نشاید : شایسته نیست / خصلت : ویژگی / عاقل : دانا / احمق : نادان / نیکو خلق : نیکوکار ، درستکار / بد خو : بد اخلاق / صلاح : نیکی ، درستی / معصیت : گناه ، نافرمانی / مصر : اصرار کننده ، پافشاری کننده / اعتماد : پشت گرمی ، یاری ، امید داشتن به کارآیی
آرایه : عاقل و احمق : تضاد / عاقل و نادان : تضاد / نیکو خلق و بد خلق : تضاد
بیت :
- با بدان کم نشین که صحبت بد گرچه پاکی ، تو را پلید کند
معنی : با انسان های بد کم تر دوستی و هم نشینی کن ، زیرا انسان های بد تو را که پاک هستی ، آلوده می سازند.
آرایه : این بیت یک تمثیل است .
پلید و پاک : تضاد / تکرار « ب » در مصراع اول : نغمه ی حروف
بیت :
- آفتابی بدین بزرگی را لکه ای ابر ، ناپدید کند
معنی : لکه ای ابر ، آفتاب به این بزرگی را پنهان و ناپدید می سازد. ( دوستی با بدان مانند لکّه ای ابر است که آفتاب را پنهان می کند ، انسان را آلوده می سازد)
آرایه : هر کس با بدان نشیند اگر نیز طبیعت ایشان در او اثر نکند ، به طریقت ایشان متّهم گردد .
معنی : هر کسی که با انسان های بد ، هم نشینی کند اگر خلق و خوی آن ها در او تأثیر نگذارد راه و روش نادرست آن ها به او نسبت داده می شود . ( به او تهمت ناروا زده می شود .)
لغت : طبیعت : سرشت ، خلق و خوی / طریقت : راه و روش / متّهم : کسی که کار بدی به او نسبت داده می شود ، مورد تهمت واقع شده
آرایه : نشیند ، نکند و گردد : سجع
بیت :
- پسر نوح ، با بدان بنشست خاندان نبوّتش گم شد
معنی :پسر نوح (ع) به خاطر هم نشینی با انسان های بد از خاندان پیامبری رانده شد و مقام و مرتبه ی خویش را از دست داد .
لغت : خاندان : خانواده ، دودمان / نبوّت : پیغمبری ، رسالت
آرایه : نوح و نبوّت : مراعات نظیر / تلمیح به داستان حضرت نوح (ع)
بیت :
- سگ اصحاب کهف روزی چند پی نیکان گرفت و مردم شد
معنی : سگ اصحاب کهف ( یاران غار ) مدّتی به خاطر همراهی با انسان های خوب ، به مرتبه و مقام انسانی رسید .
لغت : اصحاب : ج صاحب ، یاران / کهف ( kahf) : غار / مردم : انسان
آرایه : تملیح به داستان اصحاب کهف
توجه : اصحاب کهف : چند نفری بودند که در دوره ی دقیانوس از شهر بیرون رفتند و در غاری خوابیدند و 300 سال در خواب بودند ...
نکته ی دستوری : در مصرع دوم « مردم » اسم جمع نیست . گاهی در گذشته بر خلاف امروز به معنی مفرد انسان به کار می رفت و فعل آن هم به صورت مفرد بود .
مثل هم نشین بد چون آهنگر است ، اگر جامه نسوزد ، دود در تو گیرد و مثل هم نشین نیک چون عطار است که اگر مشک به تو ندهد ، بوی در تو گیرد .
معنی : هم نشین بد مانند آهنگری است که اگر لباس تو را نسوزاند ( ظاهر تو را تغییر ندهد ) بوی دودش در تو اثر می کند . ( رفتار و باطن تو را تغییر می دهد .) و مثل هم نشین خوب همانند عطر فروشی است که اگر مادهّ ی خوشبوی به تو ندهد. ( باطن تو را تغییر ندهد ) ، دست کم ، بوی خوش در تو اثر می گذارد . ( در ظاهر و رفتار تو تأثیر می گذارد . )
لغت : عطّار : عطر فروش / مشک : مادهّ ی خوشبو
آرایه : آهنگر ، دود و سوختن : مراعات نظیر / عطار ، مشک و بوی : مراعات نظیر ( در این عبارت شبکه ی معنایی وجود دارد . ) / نسوزد ، گیرد : سجع / مثل هم نشین ... : تمثیل / بد و نیک : تضاد / هم نشین بد به آهنگر و هم نشین نیک به عطّار : تشبیه
بیت :
- هم نشین تو از تو ، به باید تا تو را عقل و دین بیفزاید
معنی : هم نشین تو باید از خودت بهتر باشد ، تا این که چیزی را به عقل و دین تو اضافه کند .
نکته ی دستوری : به ( = بهتر ) : صفت تفضیلی
تاریخ ادبیات
غزّالی ، محمد : ابو حامد امام محّمد بن محمّد غزالی ( 450 - 505 ه . ق ) از دانشمندان معروف دوره ی سلجوقی است . وی در فقه و حکمت و کلام ، سر آمد روزگار خویش بود . پدرش مردی بافنده بود و برخی لقّب غزالی را به مناسبت پیشه ی او می دانند . وی به مدّت پنج سال در مدرسه ی نظامیّه تدریس کرد و در طابران توس درگذشت و همان جا مدفون شد . از آثار او می توان به کیمیای سعادت ، نصیحه الملوک و احیاء علوم الدّین اشاره کرد .
بقیه را در ادامه مطلب بخوانید
خودارزیابی :
1- در متن درس چه کسانی به عنوان مشاوران خوب ، معرّفی شده اند ؟
پدر و مادر ، معلّمان دلسوز ، مربیِّان با تجربه
2- در سخن امام جواد (ع) تشبیهی به کار رفته است . این تشبیه را توضیح دهید.
امام جواد (ع) فرموده اند : « از همنشینی با بدان ، پرهیز کن که هم چون شمشیر برهنه ، ظاهرش زیبا و اثرش زشت است » ایشان دوستان بد را از دوجهت مثل شمشیر دانسته اند یکی از جهت ظاهر که زیبا ، خوش قد و قامت و درخشنده است دیگر از جهت تأثیری که به جای می گذارد که چون نتیجه ی استفاده از شمشیر ، قتل و خون ریزی است . اثرش مثل هم نشینی با انسان های بد ، زشت ، ناپسند و زیان بار است.
3- به نظر شما چرا سعدی ، پسر نوح (ع) را با سگ اصحاب کهف ، مقایسه کرده است ؟
چون خواسته بگوید حتی فرزندان پیامران نیز اگر با بدان همدلی و هم نشینی کنند ، مقام و منزلت خویش را از دست می دهند و از آن طرف اگر حیوان بی ارزشی چون سگ با خوبان و نیکان ، همدلی و همراهی کند ارزش و اعتبار می یابد.
4- ..............................
دانش های زبانی و ادبی
نکته اول :
در سال های گذشته با فعل ماضی و یکی دو نوع آن آشنا شده اید اینک هر شش نوع فعل ماضی را معرّفی می کنیم :
1- ماضی ساده ، 2- ماضی استمراری ، 3- ماضی نقلی ، 4- ماضی بعید ، 5 - ماضی التزامی ، 6- ماضی مستمر
1- ماضی ساده ، فعلی که در گذشته اتّفاق افتاده است و تمام شده است : « گربه دردام افتاد » ، « دوستانت آمدند و تو شاد گشتی »
طرز ساخت : بن ماضی + شناسه های ـَ م ، ی ، ـَ د ، یم ، ید ، ـَ ند
نکته :
شناسه سوم شخص مفرد ، یعنی « ـَ د » فقط در ماضی التزامی به کار می رود.
نکته :
در گذشته گاه قبل از ماضی ساده ، حرف « بـ » و گاه آخر فعل ، حرف « ا » اضافه می شده است :
« گربه در دام بماند » ، « گفتا مگوی با کس تا وقت آن سرآید » ، « گفتا غم خرند و جان فروشند »
2- ماضی استمراری ، فعلی که در گذشته به صورت مکرّر و پیوسته ، اتّفاق افتاده است : « پدرم به مأموریّت می رفت »
طرز ساخت = می + ماضی ساده : می نوشتم ، می نوشتی ، می نوشت ، می نوشتیم ، می نوشتید ، می نوشتند.
نکته :
در گذشته گاه به جای « می » لفظ « همی » برای ماضی استمراری به کار می رفته مثل « از خاطرات خویش سخن همی گفتند »
نکته :
گاه ماضی استمراری به شکل « ماضی ساده + ی استمرار » ساخته می شده است مثل « بوعلی صبحدم برخاستی »
3- ماضی نقلی ، فعلی که در گذشته اتّفاق افتاده و اثار و نتایجش هنوز باقی است : « این داستان مثنوی را خوانده ایم »
طرز ساخت = بن ماضی + ه + ام ، ای ، است ، ایم ، اید ، اند : نوشته ام ، نوشته ای ، نوشته است ، ...
نکته :
به « بن ماضی + ه » صفت مفعولی نیز می گویند.
4- ماضی بعید ، فعلی که در گذشته با پیش از فعل دیگر ، اتفاق افتاده است : « وقتی به آن جا رفتم ، بچه ها آمده بودند »
طرز ساخت = بن ماضی + ه + بودم ، بودی ، بود ، بودیم ، بودید ، بودند
5- ماضی التزامی ، فعلی که در گذشته با شرط یا شک یا تردید همراه بوده و اتّفاق افتاده است :
« شاید این نکته را شنیده باشی »
طرز ساخت = بن ماضی + ه + باشم ، باشی ، باشد ، باشیم ، باشید ، باشند.
اگر بخواهیم ماضی و مضارع التزامی را با هم مقایسه کنیم باید بگوییم که هر دو با شک و شرط و تردید و آرزو همراه هستند ولی یکی در گذشته اتفاق افتاده و دیگری در زمان حال.
نکته : در افعال ماضی نقلی و بعید و التزامی حتماً باید قبل از فعل های کمکی ، « بن ماضی + ه » آمده باشد ، به این تست دقّت کنید :
در کدام گزینه ماضی بعید به کار نرفته است ؟
الف - او خوابیده بود ب - او به خانه آمده بود.
ج - او تازه رسیده بود د - او آماده بود.
قطعاً جوابتان گزینه چهارم است زیرا در این گزینه ، «آماده » صفت مفعولی ساخته شده از « بن ماضی + ه » نیست بلکه صفتی ساده است که نقش مسندی دارد و فعل ما واژه ی « بود » و ماضی ساده است.
6- ماضی مستمر
طرز ساخت = داشتم ، داشتی ، داشت ، داشتیم ، داشتید ، داشتند + ماضی استمراری
مثال :
داشتم می رفتم ، داشتی می رفتی ، ...
نکته :
گاه بین فعل کمکی و فعل اصلی ماضی مستمر ، فاصله می افتد ، مثل :
« داشتم نکته های دستوری زبان فارسی را می خواندم . »
نکته :
به ماضی مستمر ، ماضی ملموس هم گفته می شود.
نکته دوم :
اگر بین بخش های مختلف یک نوشته ، وحدت و هماهنگی برقرار باشد ، به این پیوستگی و یک پارچگی « انسجام متن » می گویند . نکته ی مهم دیگر در متون برجسته ، آغاز و پایان دل انگیز و زیبای آن هاست. پس یک متن خوب و جذّاب باید سه ویژگی داشته باشد :
1- آغاز نیکو ، 2- انجام محتوا ، 3 پایان بندی مناسب.
مثلاً در همین متن درس دهم ، نویسنده با ذکر این که دوستی با دیگران از نیازهای انسان است تا بتواند در رویارویی با مسائل زندگی ، هم راهی و همدلی پیدا کند و ... ، نوشته را خوب آغاز کرده و سپس با ذکر عبارتی از قول بزرگان و معصومین و نقل اشعار و جملاتی زیبای شاعران و نویسندگان به هماهنگی و انسجام متن ، توجه کرده و در آخر متن نیز با ذکر بیتی که بیانگر مفاد کل متن و خلاصه و چکیده ی آن است ، پایان خوب و مناسبی به این نوشته داده است.
کار گروهی :
1- درباره ی آیات ، روایات و داستان ها و اشعار دیگری که درباره ی دوستی و دوست یابی دوره ی نوجوانی شنیده یا خوانده اید ، گفت و گو کنید.
- حدیث « المرء علی دین خلیله » آدمی بر دین و روش دوست خود است.
- شعر « دوست آن است کاو معایب دوست &nbs ادبیات سوم راهنمایی... برچسب : درس 11,شكفتن,فصل 4 درس 11, نویسنده : A.L.Iنظیری فرد barbadrafteh بازدید : 325